Artikel Vogelvrije Fietser

Vogelvrije Fietser, november 2003, (28/6)

Tekst: Monique Vaessen

Interview Brechtje Daams
[kop]Geen zadelpijn op de ligfiets

Iedereen heeft wel eens een ligfiets gezien, maar weinigen hebben er ook echt op gereden. Onbekend met de voordelen? Te buitenissig? Ergonoom Brechtje Daams laat haar licht schijnen op de ligfiets: ‘Dames hebben meer bilruimte nodig.’

In Nederland rijden zo’n vijftienduizend tot vijfentwintigduizend ligfietsen rond. Waarom dat er niet veel meer zijn is een raadsel voor ergonoom Brechtje Daams. De ligfiets is comfortabeler, veiliger en efficiënter dan een gewone fiets en is dan ook niet voor niets haar favoriete vervoermiddel.
Brechtje Daams (40) studeerde Industrieel Ontwerpen aan de Technische Universiteit in Delft. Sinds vijf jaar runt ze een eigen adviesbureau gespecialiseerd in consumentenergonomie. Zo doet ze onderzoek naar de gebruiksvriendelijkheid van bewegwijzering en het openen van jampotten en andere verpakkingen. Bij ergonomie gaat het erom of een product veilig, comfortabel en gebruiksvriendelijk is. Het is dan ook geen toeval dat ze in haar vrije tijd fanatiek pleitbezorger is voor de ligfiets die ergonomisch beter scoort dan een gewone fiets.
Tijdens haar studie kreeg ze de opdracht om een Roulandt, de eerste seriematig geproduceerde ligfiets, om te bouwen tot een vouwfiets. ‘Voor we hem in stukken zaagden, heb ik er eerst een rondje op gereden. Hij fietste heerlijk, je had een prachtig uitzicht omdat je automatisch wat meer recht vooruit kijkt en hij was anders, lekker gek. Na twee jaar sparen heb ik er in 1984 zelf één gekocht.’ Nu durft ze wel hardop te zeggen dat die Roulandt, zonder vering met een veel te hard stoeltje, eigenlijk nog helemaal niet zo comfortabel was. Het is dan ook de enige van de tien ligfietsen in Huize Daams die niet regelmatig gebruikt wordt.
Op haar eerste ligfiets trapte ze in de valkuil van de beginnende ligfietser. ‘Op een ligfiets kun je ongemerkt veel meer kracht zetten dan op een gewone fiets, doordat je je af kunt zetten tegen de rugleuning.’ Ze reed in een veel te hoog verzet en beschadigde haar knieën. ‘Net als op een gewone fiets kun je op een ligfiets het beste een hoog traptempo aanhouden, minimaal negentig omwentelingen per minuut. Hoe sneller je trapt, hoe minder je je knieën belast. Bij een hoog traptempo heb je bovendien de meest efficiënte combinatie van snelheid en kracht. Het grootste vermogen dus.’ Als volbloed wetenschapper kan ze het niet nalaten om dat op een kladblaadje even te illustreren met een grafiekje.
Vanuit ergonomisch oogpunt heeft de ligfiets een aantal voordelen ten opzichte van een ‘rechtopfiets’. Hij is sneller. Door de lage zithouding heb je minder luchtweerstand en benut je je energie efficiënter. Dit geldt vooral voor de lagere racemodellen en nog sterker voor de Alleweder en de Quest, volledig gestroomlijmde driewielers met overkapping. Wanneer je op een gewone ‘rechtopfiets 29 km/uur rijdt, rijdt je – met dezelfde krachtsinspanning – op een racefiets 35 km/uur en met een lage ligfiets 40 km/uur.
Een ander voordeel is het grotere comfort. ‘De stoel van een ligfiets ondersteunt zowel schouders, rug als zitvlak. Hierdoor wordt de druk over een groter oppervlak verdeeld. Voor mensen die last hebben van zadelpijn is een ligfiets dé oplossing. Maar ook mensen met overgewicht zitten comfortabeler door de drukverdeling.’ Op een ligfiets neem je automatisch een meer ontspannen maar actieve houding aan, vergelijkbaar met die in een gemakkelijke stoel. Polsen, nek, schouders en rug worden zo minder belast. Ideaal dus voor mensen met een whiplash, RSI- of rugklachten. Maar ook mensen met reuma en astma hebben baat bij die ontspannen houding. De modellen met drie wielen zijn geschikt voor mensen met evenwichtsstoornissen of functiestoornissen in de benen, met als voordeel dat een driewielige ligfiets geen gehandicaptenimago heeft.
In tegenstelling tot wat velen denken krijg je volgens Daams geen stijve nek op een ligfiets. ‘De zitting duwt je schouders naar voren, waardoor je je hoofd zonder enige moeite rechtop houdt. Alleen op hele lage modellen kost het moeite om je hoofd overeind te houden, maar die hebben meestal hoofdsteuntjes.’ Daams benadrukt dat het belangrijk is een ligfiets uit te zoeken die bij je past. Geen rug is hetzelfde en dat geldt ook voor de ligfietsstoeltjes. De zithouding verschilt per ligfiets. Wat lekker zit is heel persoonlijk.
Over het algemeen is de ligfiets ook veiliger dan een conventionele fiets, vindt Daams. Je kunt harder remmen zonder over de kop te slaan, je valt nooit op je hoofd, je bent dichter bij de grond en valt dus minder hard, en het zicht is beter. Daar staat tegenover dat veel mensen het idee hebben dat ligfietsers minder zichtbaar zijn voor andere weggebruikers omdat ze zo laag zijn. Daams: ‘Bij de gewone modellen is je hoofd minstens zo hoog als bij een conventionele racefiets en ben je even goed zichtbaar. Op een laag model kun je een vlaggetje monteren voor betere zichtbaarheid.’ Wel zou het kunnen zijn dat, doordat ligfietsers harder gaan, ze vaker onverwacht opduiken voor andere weggebruikers. Simpelweg omdat mensen niet aan de hoge snelheid van ligfietsers gewend zijn.
Vaak wordt gedacht dat je met een ligfiets niet in de bergen kunt rijden. Daams: ‘Ligfietsers hebben met volle bepakking de hoogste bergen van de Alpen en de Pyreneeën bedwongen. Mits je een goed verzet hebt, gaat dat net zo goed als met een gewone fiets. Je zet alleen anders kracht: tegen de rugleuning. Vanuit stilstand starten is misschien wel wat lastiger.’ In de stad en off the road biedt een ligfiets geen voordeel. Je wipt er niet gemakkelijk een stoeprandje mee op of over een boomstronk. Ook manoeuvreer je niet snel ergens tussendoor.

Daams ziet wel punten waarop de ligfiets verbeterd kan worden. ‘Het stoeltje is het minst uitgewerkte deel van de fiets. Dat komt omdat bij het ontwerpen vaak de techniek het uitgangspunt vormt en niet de gebruiker. De meeste ligfietsen zijn ontwikkeld door mannen die zichzelf als maat genomen hebben. Er is niet bij nagedacht dat vrouwelijke fietsers bijvoorbeeld meer bilruimte nodig hebben omdat vrouwen over het algemeen bredere heupen hebben. Inmiddels zijn er wel speciale stoeltjes voor mensen met lange en korte ruggen, maar er zou wat meer keuze moeten komen, ook voor vrouwen.’ Daarnaast pleit Daams voor een standaard cadansmeter op de ligfiets, een meter die de trapfrequentie aangeeft, om te voorkomen dat mensen hun knieën vernielen.
Dat de ligfiets niet populairder is, komt omdat de prijs, tussen de elfhonderd en zesentwintighonderd euro, een drempel is. ‘In Nederland zijn zo’n tien fabrikanten die in kleine oplagen zelf hun frames lassen. Duur handwerk dus.’ De markt van ligfietsen groeit nog wel, maar niet meer zo hard. Daams is actief betrokken bij het jaarlijkse ligfietsevenement Cycle Vision en lid van de Nederlandse Vereniging voor Ligfietsers: ‘We hebben momenteel tweeduizend leden en dat aantal stijgt met vijf procent per jaar.’ Naast de prijs speelt waarschijnlijk ook het imago een rol. ‘Vroeger waren het vooral knutselaars en milieufreaks die op zo’n fiets reden. Nu zie je ze wel vaker, maar het aura van buitenissigheid zijn ze nog steeds niet helemaal kwijt.’ Het is jammer dat ligfietsen niet vaker in het nieuws komen, verzucht Daams. ‘De Union Cycliste International staat alleen traditionele fietsen toe in hun wedstrijden, zodat je dus nooit een ligfietser de Tour de France ziet winnen.’


Het comfort van de ligfiets

Voordelen van de ligfiets
- geen zadelpijn
- minder last van rug, nek, polsen, schouders
- sneller
- beter kunnen remmen
- minder hard vallen

Nadelen van de ligfiets
- duurder
- meer knieblessures
- bij laag model: moeilijker achterom kijken (oplossing: spiegel)
- minder zichtbaar voor anderen
- in de stad: minder goed manoeuvreren

[streamers]
Door de lage zithouding heb je minder luchtweerstand en ben je sneller

Je zit meer ontspannen. Schouders en rug worden minder belast.